Emeklilikte Hoşnutluk Takılan (EYT) ve bu nedenle elan zor olamamış vatandaşların merakla beklediği süreçte sona yaklaşılıyor. Bu yılın sonuna akilane tamamlanması planlanan çalışmalar tamamlandığında taslak, Mücahede ve Içtimai Düzenlilik Bakanı Vedat Âlim yoluyla Cumhur Reisi Recep Tayyip Erdoğan’a sunulacak.
İLK YIL MALİYETİ 110 MİLYAR LİRAYI BULABİLİR
Yüz binlerce herif kasırga içerisinde EYT çalışmasını beklerken, düzenlemenin hazineye hangi kadara dünyalık olacağı ise iptila ediliyor. Kısaca 5 milyon kişinin faydalanması muhtemel çalışmada, parçalanmamış vatandaşların ayrımsız anda zor olamayacağı öngörülüyor. Masada 3 formül tutulurken EYT’nin ilk yılında hazineye maliyetinin ise; 90-110 bilyon lirayı bulacağı adisyon ediliyor.
1 MİLYON KİŞİ YARARLANABİLECEK
Türkiye Gazetesi’nin haberine bakarak belirlenecek modelde, tekaüt olmak için yıl ve prim gününü tavlandırmak gerekiyor. Söz Gelimi, emeklilikte süre şartı 25 sene olarak alındığında; emanet, 25 yılı doldursa dahi prim gününü doldurmamış olabiliyor. Eş şekilde, 1999’un ilkgüz ayı öncesinde işe giren kişinin da 25 yılı dolmamış kabul ediliyor. Bu nedenle tekaütlük zamanı, 2024’ü bulabiliyor. Bu kapsamda EYT’de emekliliklerin topluca değil, lime lime gerçekleşmesi söz konusu oluyor. Zımnında düzenlemeden önce etapta şartları haiz kısaca benzeri milyon kişinin yararlanması öngörülüyor. Vazgeçilen primlerle gelişigüzel EYT’nin evvel yılında hazineye 90-110 milyar liralık arası aynı maliyet getirmesi bekleniyor.
3 FORMÜL GÜNDEMDE
Uzmanlar, EYT’lilerin tıpkı kısmının tekrar çalışacağını veya emekli olanların hesabına kullanılmamış istihdamlar ile vazgeçilen primin aynı kısmın yeniden kazanılacağını ve prim için borçlananların ödemelerini hesaba katarak bu maliyetin elan birlikte düşeceğini hesapladı. Bu çerçevede, yükün aydan ayak tabanı hem kademelendirileceğini hem üstelik düşeceğini belirtti. Uzmanlar söz konusu yükü “katlanılabilir” namına nitelendirdi.
FİNLANDİYA MODELİ: Masadaki ilk almaşık, aylıklardan bire bir miktar kesinti yapılarak seçme yaş şartı aranmaksızın 1999 öncesi işe girenlerin zor edilmesi. Bu formülde aylıklardan yüzde 2-3 göz yapılıyor ve emekliliğin önü açılıyor. Bu nüsha elan önce Finlandiya’birlikte uygulanmıştı. Finlandiya, daha sonra bu modelden vazgeçmişti.
YAŞIN DÜŞÜRÜLMESİ MODELİ: EYT’birlikte bir değişik seçenek de tekaütlük yaşının düşürülmesi. Erkeklerin ve kadınların emekliliğinin 2-3 yaş büyüklüğünde öne çekilmesini öngören formül de konuşuluyor. Uzmanlar ise bu seçeneğin ayrımlı benzeri EYT sorunu ortaya çıkaracağını, şimdikinden ayrımlı adına hemen hoşnutluk takılanların, gözyaşı aralığının değişeceğini değerlendiriyor.
1999 FORMÜLÜ: 8 Ilkgüz 1999 öncesi işe giren kadınlarda 20 sene, erkeklerde 25 yılı ve prim gününü doldurmuş olanların, direkt zor edilmesi ise bir başka almaşık. Uzmanlar, bu formülün en uygulanabilir usul olduğunu ifade ediyor.
EYT PROBLEMİNİN KAYNAĞI NE?
8 Eylül 1999 öncesi işe girmiş olanlar üzere emeklilikte yaş şartı aranmıyordu. O dönemde yıl ve prim gününü dolduran zor olabiliyordu. Elan sonra tekaütlük üzere aşamalı adına gözyaşı şartı getirilmişti. Bu dahi EYT sıkıntısını ortaya çıkarmıştı.
